Volkskrant november 2007
Toen gratis kinderopvang niet de manier bleek om ouders – met name vrouwen – over te halen om meer te gaan werken, lanceerde staatssecretaris Sharon Dijksma in mei van dit jaar de campagne ‘Kinderopvang dat gun je ieder kind.’ Als ouders niet met geld te porren zijn dan moeten we maar inspelen op de emotie, moet de staatssecretaris hebben gedacht. Met slogans als ‘Kinderen vinden kinderopvang leuk’, ‘Kinderopvang is goed voor de ontwikkeling’ en ‘Kinderopvang is een goede aanvulling op de opvoeding’ worden ouders aangespoord hun kinderen meer naar de opvang te brengen – zie ook www.datgunjeiederkind.nl. Wie ook maar durft te twijfelen over de vraag of meer kinderopvang goed is voor kinderen, krijgt steevast te horen dat het in de Scandinavische landen heel normaal is dat kinderen ‘de hele dag worden beziggehouden’ in de kinderopvang – aldus een woordvoerder van Sharon Dijksma na een bezoek aan Zweden.
Des te interessanter is het dat uit Zweden zelf stevige kritiek komt op de kinderopvang. En die kritiek komt niet van de minste: Anna Wahlgren is schrijfster van de Scandinavische opvoedbestseller ‘Barneboken’, in het Nederlands onlangs vertaald als ‘Het groot opvoedboek’. In een interview in J/M – zie www.jmouders.nl – zegt zij het heel treurig te vinden dat Nederland een voorbeeld neemt aan een land ‘waar alles draait om het geld, waar het gezin wordt gezien als een obstakel, waar massaal wordt gescheiden en waar kinderen en oude mensen in aparte werelden moeten worden ‘beziggehouden’ in plaats van volwaardig deel te nemen aan de maatschappij.’
Wahlgren vertelt dat in Zweden in de jaren ’50 ouders al massaal werden aangespoord om hun kinderen veel vaker naar de opvang te brengen, zodat zij zelf meer konden gaan werken. “Mensen die dit niet wilden, werden in lastercampagnes afgeschilderd als parasieten van de samenleving. Ze waren achterlijk en ouderwets en bovendien deden ze hun kinderen echt te kort. Hun kinderen werden immers opgevangen door mensen die hier voor hadden doorgeleerd!”
Dit had volgens Wahlgren twee problemen tot gevolg. Door te benadrukken dat professionele instellingen , zoals crèches, beter in staat zijn om kinderen op te voeden, werden ouders heel onzeker gemaakt. Zij durfden niet meer te vertrouwen op hun instinct. Daarnaast werden er drie kunstmatig gescheiden werelden gecreëerd: die van de kinderen, die van de werkenden en die van de oude mensen. Deze gekunstelde situatie heeft er volgens haar toe geleid dat het natuurlijke contact met kinderen is verdwenen. Ouders komen nu slechts op ‘bezoek’ in de kinderwereld en ook nog eens alleen op de momenten dat het hen uitkomt. En net als een gast het zijn gastheer naar de zin probeert te maken, proberen de ouders het hun kinderen in het schaarse contact dat er is, naar de zin te maken. Zij proberen zowel op psychologisch als materieel vlak een kinderparadijs te creëren dat moet compenseren voor hun afwezigheid. In dit ‘met schuld vermengd liefdesevangelie’, dat zowel door overheid als ouders wordt gepreekt, krijgen kinderen de boodschap dat zij vermaakt en ‘beziggehouden’ moeten worden. Met andere woorden, de ouders zijn er om het hen naar de zin te maken en de kinderen zelf hebben amper verplichtingen. Maar daarmee, zegt Wahlgren, geef je ze ook de boodschap dat ze geen nut hebben. “En nuttig en nodig zijn binnen de ‘kudde’ ofwel het gezin waarin ze opgroeien, is iets wat alle kinderen willen. Als mensen zich niet nuttig en niet nodig voelen dan worden ze agressief of depressief.” Zij verbaast zich er dan ook niet over dat het aantal depressieve mensen in Zweden zo hoog is.
Uit onderzoek van het CBS in 2006 blijkt dat nog steeds het merendeel van de ouders – gemiddeld 65% – vindt dat kinderen – en zeker de kleintjes; 80% – beter thuis kunnen opgroeien en worden opgevangen dan in de kinderopvang. Volgens Wahlgren volgen zij hiermee dus hun intuïtie. Het is jammer dat in de huidige maatschappij dit gevoel steeds meer wordt afgedaan als achterlijk en ouderwets of – en dat is misschien nog wel betuttelender – dat ouders die er anders over denken worden beschouwd als onwetenden die het licht nog wel eens zullen gaan zien. Ongenuanceerde uitspraken als ‘kinderopvang is goed voor uw kind’, zullen bij deze groep een averechts effect hebben . De kritische ouders zullen zich alleen ergeren maar zich er niets van aantrekken omdat ze weten dat de juistheid van deze uitspraak afhangt van veel verschillende factoren zoals: de aard en de leeftijd van het kind, het aantal wisselende leidsters en het aantal uren dat het kind op de opvang doorbrengt. Maar erger is dat, afgaand op wat Wahlgren zegt, de twijfelaars uit deze groep, tegen hun gevoel in hun kinderen misschien vaker naar de opvang zullen sturen en nog meer zullen gaan twijfelen aan hun capaciteiten als ouder. Kortom, het Zweedse scenario.
Het zou van moed getuigen als het kabinet tegengeluiden als die van Wahlgren ook in ogenschouw zou nemen vóór het, in samenwerking met de brancheorganisatie voor de kinderopvang, campagnes start als ‘datgunjeiederkind.nl’. Natuurlijk moet de schoorsteen van Nederland blijven roken, maar in het belang van het kind is het ook zeer de moeite waard om te kijken naar alternatieve manieren om meer ouders aan het werk te krijgen.